Chế tài là biện pháp áp dụng đối với chủ thể nào không xử sự đúng luật, cụ thể là không đúng như quy định của quy phạm pháp luật để đảm bảo việc tôn trọng, tuân theo pháp luật. Có nhiều loại chế tài với các mức nặng nhẹ khác nhau để áp dụng tùy vào tính chất, mức độ và các xử sự trái pháp luật.
Trong hệ thống các chế tài của Nhà nước ta hiện nay, ngoài chế tài kỷ luật, dân sự thì hành chính và hình sự là hai chế tài nghiêm khắc nhất. Giữa hai chế tài này, rõ ràng chế tài hình sự nghiêm khắc hơn và đương nhiên hậu quả pháp lý do hành vi vi phạm pháp luật hình sự bao giờ cũng nặng hơn. Tuy nhiên, giữa một số quy định của Luật xử lý vi phạm hành chính và Bộ luật Hình sự năm 2015 hiện nay còn có một số bất cập nên hệ quả pháp lý để lại cũng bất cập, cụ thể là:
Khoản 1 Điều 137 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 quy định về thời hạn được coi là chưa bị xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên thì: “Người chưa thành niên được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính nếu trong thời hạn 06 tháng, kể từ ngày chấp hành xong quyết định xử phạt hoặc từ ngày hết thời hiệu thi hành quyết định xử phạt mà không tái phạm”.
Khoản 1 Điều 107 Bộ luật Hình sự 2015 quy định: “Người dưới 18 tuổi bị kết án được coi là không có án tích, nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) …
b) Người từ đủ 16 tuối đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng hoặc tội phạm rất nghiêm trọng do vô ý…”
Việc quy định như vậy sẽ dẫn đến một số trường hợp người chưa thành niên vi phạm bị xử phạt hành chính sẽ để lại hệ quả pháp lý nặng nề hơn so với người chưa thành niên vi phạm pháp luật hình sự. Tôi xin đưa ra ví dụ để chứng minh:
Nguyễn Văn A và Trần Văn B đều sinh ngày 01/8/2000.
Trường hợp 1: Ngày 01/8/2017, A có hành vi trộm cắp 01 chiếc xe đạp trị giá 1.000.000 đồng. Ngày 01/9/2017, A bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trên. Ngày 05/01/2018, A tiếp tục thực hiện hành vi trộm cắp 01 chiếc xe đạp trị giá 500.000 đồng. Theo quy định tại khoản 1 Điều 137 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 thì A chưa hết thời hiệu được coi là chưa bị xử lý vi phạm hành chính mà còn tái phạm nên hành vi của A đủ yếu tố cấu thành tội “ Trộm cắp tài sản” theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 173 BLHS 2015. A bị xử lý hình sự.
Trường hợp 2: ngày 01/8/2017, B có hành vi trộm cắp 01 chiếc xe mô tô trị giá 40.000.000 đồng. Ngày 01/10/2017, B bị xử phạt 03 tháng tù theo khoản 1 Điều 138 BLHS 1999. Ngày 01/01/2018, B chấp hành xong hình phạt tù và chấp hành xong bản án. Ngày 05/01/2018, B tiếp tục trộm cắp 01 chiếc xe đạp trị giá 1.500.000 đồng. Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 107 BLHS thì B được coi là không có án tích nên hành vi của B không đủ yếu tố cấu thành tội “Trộm cắp tài sản”. B không bị xử lý hình sự.
Rõ ràng, nhân thân của B xấu hơn A, hành vi của B cũng có tính nguy hiểm cao hơn hành vi của A cả với lần vi phạm thứ hai, nhưng với lần thứ hai thì A bị áp dụng chế tài hình sự còn B thì không bị xử lý hình sự. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp của A, nếu với lần thứ 2, A bị xử lý hình sự, giả dụ A bị xử phạt 03 tháng tù theo điểm a khoản 1 Điều 173 BLHS 2015, ngày 05/7/2018 A chấp hành xong bản án thì ngày 10/7/2018, A tiếp tục có hành vi trộm cắp xe mô tô trị giá 1,9 triệu đồng thì lần vi phạm thứ 3 này với A lại không bị xử lý hình sự mà chỉ bị xử lý hành chính.
Chính sự bất cập giữa các điều luật trên đã tạo nên sự bất bình đẳng trong quá trình xử lý người chưa thành niên ở những lần vi phạm khác nhau của chính người đó và của giữa người chưa thành niên vi phạm pháp luật hành chính với người chưa thành niên vi phạm pháp luật hình sự, làm cho bản chất của hệ thống chế tài bị méo mó. Chính vì vậy, theo bản thân tôi, rất cần thiết phải sửa đổi điều 137 Luật xử lý vi phạm hành chính năm 2012 theo hướng phù hợp với quy định của Điều 107 Bộ luật hình sự năm 2015 là phù hợp với đường lối xử lý người chưa thành niên của Đảng, Nhà nước ta hiện nay.
Phan Văn Toàn – Viện trưởng Viện KSND huyện Tây Sơn
